ΛΟΓΙΑ ΕΡΩΤΙΚΑ

Αφιερωμένο στους έρωτες του καλοκαιριού, τους έρωτες που χτίζουν το βάθρο τους με αληθινά ψέμματα, το τραγούδι Paroles Paroles. Αρκεί τα ψέμματα να είναι στρογγυλά για να κυλούν οι έρωτες, όπως ακριβώς τα καλοκαίρια!!

Για την ιστορία, η γαλλική εκδοχή του 1973 ακολουθεί την ιταλική εκδοχή της προηγούμενης χρονιάς. Στην πρώτη περίπτωση ερμηνεύει η Dalida με τον Alain Delon, ενώ στη δεύτερη η Mina με τον Alberto Lupo.

ΑΝΕΣΤΙΟΙ

Το έναυσμα για τα όσα ακολουθούν δόθηκε από την πρόσφατη πανηγυρική διακήρυξη που εξέδωσε η Ευρωπαϊκή Ένωση στο Βερολίνο και συγκεκριμένα το απόσπασμα που αφορά στην παράνομη μετανάστευση, το ρατσισμό και την ξενοφοβία καθώς και η στάση που επέδειξε η Ελληνική πολιτεία για το ίδιο θέμα (σχετική αναφορά σε προηγούμενο post).
Εκατό χρόνια από τότε που η Roza Luksemburg διέβλεπε ότι ο καπιταλισμός θα πέθαινε από ασιτία, καθώς από τη μια μεριά έχει ανάγκη τους μη καπιταλιστικούς κοινωνικούς οργανισμούς για την ανάπτυξή του, ενώ από την άλλη προχωρά ενσωματώνοντας τους ίδιους οργανισμούς που εγγυώνται την ύπαρξή του, η παραγωγή ανθρώπινων απορριμμάτων ή ακριβέστερα απόβλητων ανθρώπων φαίνεται να είναι μια θανάσιμη, αναπόδραστη συνέπεια του παγκόσμιου θριάμβου της νεωτερικότητας.
Στο μεγαλύτερο διάστημα της σύγχρονης ιστορίας μεγάλα τμήματα του κόσμου παρέμειναν μερικώς ή και εντελώς ανεπηρέαστα από τις εκσυγχρονιστικές πιέσεις. Σε αντιδιαστολή με τις νεωτερικές κοινωνίες του λεγόμενου Δυτικού κόσμου, αυτές οι προνεωτερικές, υπανάπτυκτες περιοχές θεωρούνταν ως προφανείς χώροι απορρόφησης του υπεράριθμου πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών. Η αποκομιδή των ανθρώπινων απορριμμάτων που παράγονταν στις εκσυγχρονιζόμενες περιοχές του κόσμου συνιστά το βαθύτερο νόημα του αποικισμού και της ιμπεριαλιστικής κατάκτησης, δίνοντας λύσεις παγκόσμιου χαρακτήρα σε τοπικά προβλήματα. Σήμερα, από τη στιγμή που το σύνολο της ανθρώπινης παραγωγής διαμεσολαβείται πλέον από το χρήμα και την αγορά, ενώ ταυτόχρονα οι διαδικασίες εμπορευματοποίησης και εκχρηματισμού του ανθρώπινου βιοπορισμού έχουν εισχωρήσει σε κάθε γωνιά του κόσμου, δεν υφίστανται πια τέτοιου είδους λύσεις. Οι απορροές αυτού του φαινομένου είναι παραπάνω από προφανείς. Έντονη ανησυχία για τον παγκόσμιο υπερπληθυσμό, επικέντρωση της πολιτικής θεματολογίας σε ζητήματα μεταναστών και ασυλίας, καθώς και ανάπτυξη στρατηγικών αποπροσανατολισμού της κοινής γνώμης από τα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που την ταλανίζουν σε ζητήματα προσωπικής ασφάλειας.
Η λύση που φαίνεται να προκρίνεται είναι το πολυεπίπεδο Φρούριο ανοιχτό στο επιχειρηματικό και χρηματιστηριακό κεφάλαιο και κλειστό στους ανθρώπους. Μιλάμε για συνασπισμούς εθνών που ενώνουν τις δυνάμεις τους με στόχο την απόσπαση ευνοϊκών εμπορικών όρων από μεμονωμένες χώρες, ενώ την ίδια στιγμή περιπολούν τα κοινά εξωτερικά τους σύνορα για να αποκλείουν την είσοδο ανθρώπων απ' αυτές ακριβώς τις χώρες με τις οποίες συναλλάσονται. Έτσι δεν ορίζεται η Ευρωπαϊκή μας Ένωση; Ταυτόχρονα, για να διασφαλιστεί η αποτελεσματική λειτουργία του Φρουρίου, θα πρέπει να προσκληθούν εντός των τειχών και λιγότερο ανεπτυγμένες κρατικές οντότητες, οι εργαζόμενοι των οποίων αναλαμβάνουν τις βαριές ή βρώμικες δουλειές ενώ ασκούν επιπλέον πιέσεις προς την κατεύθυνση της συρρίκνωσης του κόστους εργασίας. Αυτός ακριβώς είναι ο ρόλος που καλούνται να παίξουν οι πολίτες από την Πολωνία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Οι πιέσεις στο εσωτερικό του Φρουρίου εντείνονται ακόμα περισσότερο καθώς οι ατελείς καταναλωτές, δηλαδή τα ανθρώπινα απορρίμματα, που πρόκειται να παραμείνουν «εντός» αυξάνονται, προϊόντος και της αποδόμησης του εθνικού κράτους πρόνοιας για οικονομικούς, δημογραφικούς αλλά και κοινωνικούς λόγους. Έτσι δημιουργούνται προοπτικές γκετοποίησης στις σύγχρονες μεγαλουπόλεις καθώς μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στις «in» και τις υποβαθμισμένες περιοχές. Οι πολιτικοί, αντιλαμβανόμενοι ότι δεν μπορούν να εγγυηθούν πλέον οικονομική σιγουριά και ασφάλεια στους πολίτες των επιμέρους εθνικών κρατών που αντιπροσωπεύουν, αξιώνουν πίστη και υποταγή καλλιεργώντας τη νοοτροπία του «οχηρού υπό πολιορκία». Όσο μελανότερα είναι τα χρώματα με τα οποία διαγράφονται οι απειλές κατά της προσωπικής ασφάλειας, εδώ σημαντική είναι και η ευθύνη των Μ.Μ.Ε., τόσο η μη πραγματοποίησή τους παρουσιάζεται ως εξαιρετικό επίτευγμα των κρατικών οργάνων. Με αυτό τον έμμεσο τρόπο πριμοδοτείται η ξενοφοβική στάση και στηρίζεται το οικοδόμημα της ηθικής ανωτερότητας του Δυτικού ανθρώπου.
Τελικά, το μεγάλο ερώτημα στο κατώφλι του νέου αιώνα αφορά στο κατά πόσο το παιχνίδι του αποκλεισμού αποτελεί το μοναδικό τρόπο με τον οποίο μπορεί να βιωθεί η ανθρώπινη μοίρα σε αυτόν το γενέθλιο τόπο που μοιραζόμαστε όλοι μας.

ΥΓ. Για μια πληρέστερη ανάλυση των πολλαπλών συνεπειών που έχει επιφέρει ο νεωτερικός μετασχηματισμός στη σύγχρονη πολιτική και κουλτούρα μπορείτε να ανατρέξετε στο βιβλίο του Zygmunt Bauman «Σπαταλημένες Ζωές. Οι απόβλητοι της νεωτερικότητας».

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΙ ΦΟΒΟΙ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟΥΣ ΧΩΡΟΥΣ)

Είδα την ταινία «Προσωπικοί Φόβοι σε Δημόσιους Χώρους» σε σκηνοθεσία Alain Resnais με τους Pierre Arditi, Sabine Azema, Andre Dussollier, Lambert Wilson, Laura Morante, Isabelle Care στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Έξι μοναχικά πρόσωπα, έξι ιστορίες με φόντο τη χιονισμένη πόλη του Φωτός. Ο μεσήλικας Τιερί διεκπεραιώνει καθημερινά την επαγγελματική ρουτίνα του μεσίτη ακινήτων με ευλαβική προσήλωση. Η Νικόλ και ο Νταν ένα τυπικό ζευγάρι χωρίς ίχνος ψυχικής επαφής μεταξύ τους, αναζητούν διαμέρισμα για να στεγάσουν την ανύπαρκτη σχέση τους. Ο Νταν προσπαθεί να ξεχάσει τα επαγγελματικά και προσωπικά του αδιέξοδα υπό τη συνοδεία του αλκοόλ στο μπαρ που εργάζεται ο Λιονέλ. Η Γκαέλ, κόρη του Τιερί, προσπαθεί να ξεφύγει από τη μοναξιά της αναζητώντας εραστή μέσω διαδικτύου. Η Σαρλότ, συνεργάτης του Τιερί στο μεσιτικό γραφείο, προσπαθεί να δώσει διέξοδο στην υπαρξιακή της αγωνία μέσα από τη χριστιανική πράξη της προσφοράς προς τον πλησίον προσφέροντας εθελοντική εργασία στα σπίτια άρρωστων υπερηλίκων τις βραδινές ώρες. Ο πατέρας του Λιονέλ είναι η τελευταία και πιο δύστροπη περίπτωση. Τα πρόσωπα και οι καταστάσεις αρχίζουν να μπερδεύονται όταν ο Τιερί αρχίζει να βλέπει ερωτικά τη Σαρλότ και η Νικόλ ζητάει από τον Νταν να χωρίσουν.
Το σενάριο βασισμένο στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Alan Ayckbourn, το οποίο έχει προσαρμόσει κινηματογραφικά ο Jean Michel Ribes συνιστά ένα εξαιρετικό ψυχογράφημα των ψυχικών αδιεξόδων του σύγχρονου αστού. Ποιός είναι ο Αριάδνιος μίτος που συνδέει αυτές τις ετερόκλητες ατομικές υπάρξεις; Η απάντηση είναι ο φόβος. Ο φόβος να δημοσιοποιήσουν τα αισθήματα και τις αδυναμίες τους, ο φόβος να παραδεχτούν το έλλειμα συναισθηματικής οικείωσης που τους βασανίζει, ο φόβος να γεφυρώσουν την απόσταση που τους χωρίζει από τον Άλλον αναγνωρίζοντας παραλείψεις και σφάλματα, ο φόβος να ερωτευτούν και τελικά να εκτεθούν. Έτσι δημιουργείται ένα ενδοψυχικό ρήγμα το οποίο βαθαίνει όσο η εργαλειακή ορθολογικοποίηση του βίου αγνοεί το χώρο του συναισθήματος και της βούλησης. Αυτό το εσωτερικό ρήγμα που συνοδεύεται από αδέξιες συναισθηματικές εκφορτίσεις μεταφέρεται στη συνέχεια στις διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες καθώς στερούνται βάθους, δηλαδή αλληλοαναγνώρισης, μετεωρίζονται μεταξύ απάθειας και αγνωσίας.
Ο κινηματογράφος είναι η κατεξοχήν τέχνη του ρυθμού, δηλαδή η τέχνη της διαχείρισης του χρόνου. Ο σκηνοθέτης, χωρίς να παραγνωρίζει τις θεατρικές καταβολές του έργου, αναλαμβάνει να εξερευνήσει το χάσμα μεταξύ έλλογης και άλογης πραγματικότητας με την ίδια ένταση και μαεστρία όπως πριν από σαρανταπέντε χρόνια όταν εξερευνούσε το χάσμα μεταξύ υποκειμενικού και αντικειμενικού χρόνου στο «Πέρσι στο Μάριενμπαντ». Ο κινηματογραφικός φακός διατηρεί ένα καθηλωτικό τέμπο καθώς παρακολουθεί την εξέλιξη της καθεμιάς ιστορίας χωρίς να καταφεύγει σε φθηνούς εντυπωσιασμούς ενώ η αφηγηματική τους ενοποίηση πραγματοποιείται με γρήγορα cuts, στα οποία παρεμβάλεται η εικόνα του χιονιού που πέφτει, καθρεφτίζοντας ιδανικά τόσο την εσωτερική παγωνιά των πρωταγωνιστών όσο και τις απονεκρωμένες σχέσεις τους. Η εξαιρετική φωτογραφία με τις καλοδουλεμένες χρωματικές μεταβάσεις, που υποδηλώνουν τη συναισθηματική μεταμόρφωση των πρωταγωνιστών και η μελαγχολική μουσική υπόκρουση είναι οι πινελιές που ολοκληρώνουν ένα σπουδαίο αισθητικό αποτέλεσμα. Κάτι που ήταν μάλλον αναμενόμενο από τον πιο σημαντικό, σε βάθος χρόνου, σκηνοθέτη της Nouvelle Vague. Όλοι οι πρωταγωνιστές στέκονται στο ύψος των ρόλων τους, αποδίδοντάς τους με απολαυστικό τρόπο.
Η ταινία απέσπασε αργυρό Λέοντα σκηνοθεσίας στο περσινό φεστιβάλ κινηματογράφου της Βενετίας.

ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ...ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ

Χτες, στις 17 Απριλίου 2007, πραγματοποιήθηκε, με πρωτοβουλία των μεταναστών – μικροπωλητών, μια ακόμα συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το Υπουργείο Εμπορίου. Αιτία η Κ1-188/06 Υπουργική Απόφαση που αφορά στη χορήγηση αδειών μικροπωλητή. Αναδημοσιεύω το πλήρες κείμενο - πρόσκληση για τη συγκέντρωση.
«Εμείς οι μετανάστες μικροπωλητές σύντομα θα κλείσουμε ένα χρόνο αγώνα ενάντια στο ρατσιστικό νόμο που υπουργείου εμπορίου. Ο νόμος έλεγε «Δικαίωμα απόκτησης άδειας επαγγελματία πωλητή λαϊκών αγορών έχουν τα φυσικά πρόσωπα, μόνιμοι κάτοικοι Ελλάδας, οι οποίοι έχουν υπηκοότητα κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ομογενείς Βορειοηπειρώτες και ομογενείς παλιννοστούντες που προέρχονται από την πρώην ΕΣΣΔ και τον Πόντο, ηλικίας από 20 έως 65 ετών, οι οποίοι κατείχαν κατά την 30-6-05 άδεια άσκησης υπαίθριου στάσιμου εμπορίου από δήμους ή κοινότητες στις παρυφές των λαϊκών αγορών».
Τη ρατσιστική πρακτική του υπουργείου εμπορίου, να μην μας δίνει άδειες για τις λαϊκές γιατί είμαστε μετανάστες, ακολούθησαν αμέσως μετά και οι δήμοι. Όλες οι αιτήσεις στους δήμους να μας δώσουν όπως έχουν δικαίωμα και για χρόνια έκαναν, άδειες υπαίθριου εμπορίου (οπουδήποτε στην περιοχή τους), απορρίπτονταν η μια μετά την άλλη. Χωρίς αιτιολόγηση, με συνοπτικές διαδικασίες! Κάποιοι δήμοι δεν έπαιρναν καν τις αιτήσεις μας! Άλλοι μας έλεγαν ότι οι τοπικοί εμπορικοί σύλλογοι απαιτούσαν το διωγμό μας (όμως δεν φταίμε εμείς για την κρίση των μικρο-εμπόρων, αλλά οι μεγάλες πολυεθνικές, και τα σούπερ-μάρκετ). Και κάποιοι άλλοι δήμοι μας έλεγαν ότι είχαν πάρει εντολές από το υπουργείο να ξεμπερδεύουν μαζί μας.
Οι ελεγκτές του υπ. εμπορίου, οι δημοτικοί ή οι κανονικοί αστυνομικοί ανέλαβαν μετά να μας διώξουν από παντού! Ενώ το υπ. εμπορίου και ο υφυπ. Παπαθανασίου σε κάθε νέα μας πορεία και πίεση, απαντούσε με νέες κοροϊδίες!
Για χρόνια τώρα είμαστε όλοι μας νόμιμοι μετανάστες με άδειες παραμονής και εκπληρώνουμε όλες μας τις υποχρεώσεις (φορολογικές, ασφαλιστικές). Φέραμε ή φτιάξαμε τις οικογένειες μας εδώ τις οποίες ζούμε για χρόνια από τη δύσκολη δουλειά του μικροπωλητή. Δεν θα επιτρέψουμε στο υπ. εμπορίου να μας στείλει 10 χρόνια πίσω! Μάθαμε μόνοι μας, αλλά και από τους αγώνες των ελλήνων εργαζομένων και της νεολαίας, ότι ο αγώνας για τα δικαιώματα μας, είναι αγώνας για την αξιοπρέπεια μας. Απαιτούμε το υπουργείο εμπορίου να ανοίξει ξανά τις λαϊκές αγορές και στους μετανάστες μικροπωλητές. Και μέχρι τότε απαιτούμε μεταβατικά οι δήμοι να ανανεώσουν τις παλιές μας άδειες υπαίθριου στάσιμου εμπορίου, όπως και οφείλουν. ΣΤΗΡΙΞΤΕ ΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΜΑΣ!»

Για το ίδιο θέμα «άδειες υπαίθριου στάσιμου εμπορίου σε αλλοδαπούς» ο Συνήγορος του Πολίτη με απόφαση που εξέδωσε στις 17/07/2006, κοινοποιηθείσα στο Υπ. Αν. και το ΥΠ.ΕΣ.Δ.Δ.Α., προτείνει τα εξής:
α) Σε πρώτη φάση, και κατά τρόπο μεταβατικό, την παράταση της ισχύος των παλαιών αδειών υπαίθριου στάσιμου εμπορίου που είχαν χορηγηθεί σε αλλοδαπούς, έως ότου λειτουργήσει η διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων ανανέωσης τους από τους Δήμους και τις Κοινότητες
β) στις περιπτώσεις απόρριψης των αιτήσεων ανανέωσης να δίνεται στους ενδιαφερόμενους αλλοδαπούς η δυνατότητα αίτησης έκδοσης άδειας διαμονής, για έναν από τους λόγους που προβλέπονται στις διατάξεις του Ν. 3386/2005, εντός ευλόγου χρόνου.

ΥΓ. Σχεδόν ένα χρόνο μετά η υπόθεση εξακολουθεί να παραμένει εκκρεμής. Πολιτική αναλγησία; Ελλάδα του 21^ου αι. το μεγαλείο σου!!

ΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΑΚΟΜΑ...

Ένα κεφάλαιο ακόμα κλείνει καθώς το βιβλίο της ζωής μεγαλώνει. Να βάλω τελεία; Κοιτάζω πίσω. Μια έντονη αποφορά θανάτου με κατακλύζει. Τι είναι ο θάνατος; Ανυπαρξία στιγμών ή ο ψυχικός μηδενισμός τους; Θέλω να φύγω μπροστά. Το μυαλό μπερδεμένο, η ψυχή αναστατωμένη, το βήμα μουδιασμένο. Η δύναμη της συνήθειας. Αυτός ο μικρός, καθημερινός, ζωτικός χώρος της ασφάλειας που γίνεται συρματόφρακτος και με πνίγει. Πονάω. Κουράστηκα να παραβιάζω ανοιχτές πόρτες. Δειλιάζω. Πρέπει να προχωρήσω. Τι σημαίνει το πρέπει αυτές τις ακυρωμένες ώρες; Που είναι τώρα ο Νίτσε και η θέληση για δύναμη; Πολιτισμικός εκφυλισμός, ή απλά ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο; Η βάρκα γέρνει. Υπάρχει κάτι για να κρατήσει την πλώρη στην επιφάνεια; Ναι, θέλω να φωνάξω. Οι λέξεις μετεωρίζονται, βουβές κι αυτές. Το μέλλον είναι κάπου εκεί έξω και με περιμένει. Μου υπόσχεται το ταξίδι στο άγνωστο. Ή μήπως είναι πια γνωστό; Βεβαιότητα ή υπόσχεση; Μια χαραμάδα αρκεί για να φωτίσει το σκοτάδι;

ΤΟ ΔΙΛΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

Με το παρόν post ολοκληρώνω τη θρησκειολογική αναφορά που ξεκίνησε με αφορμή τον εορτασμό του Πάσχα μέσα από μια σύνοψη των εναλλακτικών δρόμων που μπορεί ν' ακολουθήσει η Χριστιανική εκκλησία στην προσπάθειά της ν' αντιμετωπίσει τις προκλήσεις του σήμερα. Εδώ οφείλω να κάνω μια διευκρινιστική παρένθεση θέτοντας επιγραμματικά τις βασικές προκείμενες στις οποίες εδράζεται το σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο κοινωνικό μοντέλο, φιλελεύθερου τύπου καθώς και των θρησκειολογικών απορροών του. Ο σύγχρονος Δυτικός κόσμος, που οριοθετείτε ιστορικά από το κίνημα του Γαλλικού Διαφωτισμού με προδρομική αναφορά στην Ιταλική Αναγέννηση, οργανώνεται γύρω από δυο βασικά αιτήματα: την εκκοσμίκευση και την εξατομίκευση, δηλαδή την απελευθέρωση του ανθρώπου από τις αυθεντίες της θρησκείας και της μοναρχίας. Στα πλαίσια αυτά η χριστιανική Εκκλησία γενικά, και η ορθόδοξη εκκλησία ιδιαίτερα για λόγους κυρίως ιστορικούς, αντιμετωπίζουν το αίτημα της οργανικής τους ενσωμάτωσης σε έναν μεταχριστιανικό και όχι αντιχριστιανικό κόσμο υιοθετώντας συντηρητικές, κατά το μάλλον, προνεωτερικές πρακτικές. Εφόσον δηλαδή η εκκλησία αντιλαμβάνεται ότι έχει απωλέσει το πρωτείο ερμηνείας του κόσμου θεολογικά, προβαίνει σε μια συντηρητική αναδίπλωση που εκδηλώνεται σαν δογματική προσκόλληση στο τυπικό και πεισματική αντίδραση σε κάθε ανανεωτική προσπάθεια. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από την επιστροφή σε μεσαιωνικά πρότυπα υπαγωγής του χρόνου στο χώρο παγιοποιώντας μια εκδοχή του απολεσθέντος προνεωτερικού παραδείσου, στον οποίο πρέπει να επανέλθουμε αν θέλουμε να σωθούμε. Όμως αυτή η συνολική προσπάθεια δαιμονοποίησης της επελαύνουσας παγκοσμιοποίησης μέσα από την εναγώνια επικέντρωση σε συγκεκριμένα, διαφορετικά κατά περίπτωση, πρόσωπα που απεργάζονται τον αφανισμό της θρησκευτικής παράδοσης, πέφτει στο κενό καθώς ο νεωτερικός άνθρωπος δεν περιορίζεται πια χωρικά αλλά χρονίζει την ύπαρξή του αιτούμενος μια προσωπική, ευδαιμονική παρουσία μέσα στον κόσμο. Και για να γίνω περισσότερο κατανοητός σκεφτείτε τις δυνατότητες χωρικής αποστασιοποίησης που προσφέρουν οι σύγχρονες τεχνολογίες επικοινωνιών και πληροφορικής, του διαδικτυακού ου-τόπου συμπεριλαμβανομένου. Στους αντίποδες αυτής της αμυντικής προσήλωσης τοποθετείται, ως η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος, η επιθετικότητα του μοντερνισμού που βρίσκει εκφραστές και μέσα στο σώμα της Δυτικής κυρίως εκκλησίας. Στο κέντρο της λογικής του βρίσκεται η άκριτη εκκοσμίκευση του θρησκευτικού βιώματος χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η αναφορικότητα του πιστού, η συμ-μετοχή και η επι-κοινωνία, κυρίως στην ορθόδοξη εκδοχή τους.
Πέρα όμως από τον προνεωτερικό και τον νεωτερικό - διαφωτιστικό τρόπο κοσμοαντίληψης υπάρχει ο μετανεωτερικός τρόπος που εκδηλώνεται σαν νηφάλιος κριτικισμός. Καθώς η χριστιανική εκκλησία δεν ορίζεται «εκ του κόσμου», αλλά υπάρχει πάντοτε «εν τω κόσμω», με την έννοια ότι η ταυτότητά της είναι αναφορική, δηλαδή υπάρχει και ενεργεί για τον Άλλο, απαιτείται ένα ιδεολογικό ξεκαθάρισμα έτσι ώστε να αναδειχτεί το σημείο σύγκλισης μεταξύ προαναγεννησιακού και μετααναγεννησιακού κοσμοειδώλου. Στο σημείο αυτό οφείλουμε να ανατρέξουμε στην Ορθόδοξη μεσαιωνική χριστιανική παράδοση και να ανασύρουμε την οντολογική κατηγορία του Προσώπου όπως την συνέλαβαν οι Πατέρες της Ανατολικής εκκλησίας και την επεξεργάστηκαν ο ιερομόναχος Λεόντειος Βυζάντιος και ο Μάξιμος Ομολογητής, να την επικαιροποιήσουμε και να την προτάξουμε απέναντι στην ατελή Δυτική ατομοκρατία. Ο άνθρωπος δεν είναι το ακοινώνητο Άτομο των νέων χρόνων που ομφαλοσκοπεί στην δική του ευδαιμονία. Η, έτσι και αλλιώς, κουτσουρεμένη, από την αυτοαναφορική, φιλελεύθερη προσήλωση στην ατομική ευημερία, έννοια της ελευθερίας παραμένει ατελής εφόσον δεν συνυπάρχει με την αγάπη, δηλαδή την επι-κοινωνία και τη συμ-μετοχή στον Άλλο (συνάνθρωπος, κόσμος, Θεός). Αυτή ακριβώς την πληρέστερη έννοια μας παρέχει το Πρόσωπο, δηλαδή ο άνθρωπος όχι πια σαν κλειστή αναφορικότητα αλλά σαν δυνατότητα εκστατικής υπέρβασης, σαν δημιουργική ανοικτότητα στην ολότητα.

ΥΓ. Για μια πληρέστερη παράθεση των θρησκειολογικών διαφορών μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής χριστιανικής εκκλησίας, των κοινωνικών τους επακόλουθων καθώς και φιλοσοφικοθεολογικών εξελίξεων στον 20^ο αι. μπορείτε να ανατρέξετε στο βιβλίο του Μάριου Μπέζγου «Ευρωπαϊκή Φιλοσοφία της Θρησκείας». Για μια φιλοσοφικοιστορική παρουσίαση της εξατομικευτικής πορείας στην καθ’ημάς Ανατολή από την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι τις μέρες μας μπορείτε να ανατρέξετε στο εξαιρετικό βιβλίο του Στέλιου Ράμφου «Ο Καημός του Ενός», που δυστυχώς η ελλαδική εκκλησία αγνόησε παντελώς.

ΑΝ ΤΟ ΠΑΣΧΑ...

Αν το Πάσχα δε γιορτάζαμε τη νίκη ενάντια στο θάνατο σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Απόστολος των εθνών Παύλος, σοφά ποιών όπως φαίνεται από την ανάπτυξη και κοινωνική επιρροή που άσκησε ο Χριστιανισμός ανά τους αιώνες, στην επιστολή του προς Κορινθίους «Αν δε ο Χριστός κηρύττεται ότι αναστήθηκε εκ νεκρών πώς λέγουν ορισμένοι μεταξύ σας ότι δεν υπάρχει ανάσταση νεκρών; Και αν δεν υπάρχει ανάσταση νεκρών, ούτε ο Χριστός αναστήθηκε. Και αν ο Χριστός δεν αναστήθηκε είναι μάταιο το κήρυγμά μας, μάταιη δε και η πίστη σας…». Αν το Πάσχα ήταν η γιορτή της αγαπητικής συνεύρεσης τότε ίσως…
Οι εκκλησίες μας δεν θα ήταν χώροι επιβολής μυστικών, φυλαγμένων από τους πολλούς, πετρωμένων δογματικών επιταγών αλλά ζωντανές ανθρώπινες σχέσεις. Οι άνθρωποι δε θα περιαυτολογούσαμε συνεχώς τοκίζοντας στο επέκεινα, το κεφάλαιο της επίγειας ευημερίας μας. Δεν θα καταδικάζαμε τους φτωχούς, κυρίως αγρότες, του Τρίτου κόσμου σε αιώνια ανέχεια εξαιτίας της συνεχιζόμενης πολιτικής των επιδοτήσεων σε αγροτικά προϊόντα του Πρώτου Κόσμου. Θα υμνολογούσαμε μαζί με τα Μ.Μ.Ε. πρωτοβουλίες όπως αυτή του Muhammad Yunus ιδρυτή της Τράπεζας που δανειοδοτεί τους φτωχούς και όχι τα θαμπά, ετερόφωτα αστεράκια της showbiz. Δεν θα χρειαζόμασταν τα κλειστά σύνορα που οριοθετούν τον κόσμο της ευημερίας απέναντι «στης γης τους κολασμένους». Θα εργαζόμασταν ευσυνείδητα, παράλληλα με την προσωπική μας ευημερία, για την ύπαρξη ενός υγιούς κράτους Πρόνοιας, εξασφαλίζοντας συνθήκες αξιοπρεπούς διαβίωσης για τους λιγότερο ευνοημένους ή ικανούς αν θέλετε συμπολίτες μας. Δεν θα χρειαζόταν να καταφεύγουμε επομένως στην απαράδεκτη πράξη της φιλανθρωπίας, που νομιμοποιεί ηθικά αυτόν που δίνει στη σχέση του με αυτόν που λαμβάνει υποσκάπτοντας την προσπάθεια προσωπικής αυτονόμησης. Θα ενδιαφερόμασταν ουσιαστικά για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, αυτής της αιώνιας μητέρας που μας φιλοξενεί στην αγκαλιά της. Θα οικοδομούσαμε πραγματικές σχέσεις χωρίς να επιδεικνύουμε συνεχώς την αυτάρεσκη μικρότητά μας. Κι αν όλα τα παραπάνω μας φαίνονταν ιδιαίτερα περίπλοκα θα φροντίζαμε να ξεκινάμε τη μέρα μας με ένα χαμόγελο και μια ζεστή καλημέρα.
Όλα αυτά τα ΘΑ…αν γονιμοποιούσαμε το σπόρο της επίγειας περιπέτειας του Ιησού και αντιλαμβανόμασταν την αγάπη σαν ένα μέσο διάνοιξης του Εγώ στο Εσύ χωρίς να το αναιρούμε. ΑΝ….αντιλαμβανόμασταν την ανθρώπινη περιπέτεια, όχι σαν ατομική πράξη κυριαρχικής επιβολής αλλά σαν συλλογική συμπόρευση, στην οποία ολοκληρώνεται η προσωπική μας ταυτότητα. ΚΑΛΗ ΑΝΑΤΑΣΗ!!

ΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΔΟΓΜΑ

Με αφορμή τη Μεγάλη Εβδομάδα και τον εορτασμό της Ανάστασης συνεχίζω την προσπάθεια που ξεκίνησα στο προηγούμενο post και αφορά στην κατανόηση της ιστορικής ανάπτυξης της Χριστιανικής σκέψης. Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθώ με τις επτά Οικουμενικές Συνόδους στις οποίες αποκρυσταλλώνεται αυτό που αποκαλούμε χριστιανικό Δόγμα. Ξεκινάμε λοιπόν, συνοπτικά και εύληπτα ελπίζω.
Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 325 μ.Χ. στη Νίκαια της Βιθυνίας από τον αυτοκράτορα Μεγάλο Κωνσταντίνο. Βασικό θέμα η διδασκαλία του Αρείου περί υποδεέστερου, δημιουργούμενου από τον Πατέρα, Υιού. Σε αυτήν απαντά ο Αθανάσιος, μετέπειτα Πατριάρχης Αλεξάνδρειας, με την θεώρηση περί ομοούσιου Πατρός και Υιού. Δηλαδή ο Πατέρας και ο Υιός είναι δυο ξεχωριστά μεν Πρόσωπα, αλλά μετέρχονται ισότιμα της ίδιας ουσίας. Η Β’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 381 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο. Εδώ καταδικάζονται οι οπαδοί του Μακεδόνιου που θεωρούν το Άγιο της θείας Χάρης Πνεύμα κατώτερο δημιούργημα του Πατρός και προκρίνεται η άποψη περί μεθεκτικής, ισότιμης συμμετοχής του στη Θεία ουσία. Βλέπουμε μια εμμονή στην πρωτοκαθεδρία του Θείου προσώπου σε βάρος της Θείας ουσίας, καίριο σημείο διαφοροποίησης μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής εκκλησίας, εξαιτίας της οποίας δημιουργούνται προβλήματα που αφορούν στην ενότητα των Θείων υποστάσεων. Όμως με τον τρόπο αυτό πραγματοποιείται ένα «άνοιγμα» της καθολικής Θείας ουσίας στην ιδιαιτερότητα της ύπαρξης ενισχύοντας την προσωπική επικοινωνία και τη δυνατότητα μέθεξης του ανθρώπου στο Θεό. Η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 431 μ.Χ. στην Έφεσο από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο Β’ και αφορά στο ζήτημα της ενανθρώπισης του Ιησού. Εδώ πρωτοστατούντος του Αρχιεπισκόπου Κύριλλου της Αλεξάνδρειας καταδικάζονται οι διδαχές του Αρχιεπισκόπου Νεστόριου της Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με την άποψη αυτή η Θεία φύση κατήλθε στον Ιησού μετά τη γέννησή του (η Μαρία δεν μπορεί επομένως να αποκαλείται Θεοτόκος) και τον εγκατέλειψε πάνω στο Σταυρό. Έτσι όμως δεν υπάρχει Θείο παρά μόνο ανθρώπινο δράμα και ακυρώνεται η προσπάθεια άρσης των αμαρτιών του κόσμου από τον Υιό του Πατρός και η συνακόλουθη δυνατότητα θέωσης του ανθρώπου κατά το πρότυπο της ενανθρώπισης του Θεού. Αντί γι’ αυτό προκρίνεται η άποψη του Κύριλλου σύμφωνα με την οποία στο πρόσωπο του Ιησού συνυπάρχουν πλήρως ο Θεός και ο άνθρωπος. Χαρακτηριστικό του πολεμικού κλίματος που διεξήχθησαν οι συζητήσεις αφορά στο γεγονός ότι ο Κύριλλος και οι οπαδοί του έφτασαν νωρίτερα στην Έφεσο, κήρυξαν την έναρξη της Συνόδου και καταδίκασαν το Νεστόριο προτού αυτός καταφτάσει. Η Δ’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 451 μ.Χ. στη Χαλκηδόνα από τον αυτοκράτορα Μαρκιανό για να αντιμετωπιστούν οι έσχατες συνέπειες στις οποίες οδηγεί η διδασκαλία του Ευτυχούς τις αποφάσεις της προηγούμενης Οικουμενικής Συνόδου. Μιλάμε για το Μονοφυσιτισμό δηλαδή την πλήρη απορρόφηση της ανθρώπινης από τη Θεία Φύση, καθιστώντας τον Ιησού Θεό και όχι Θεάνθρωπο. Αυτό έχει σαν συνέπεια να παραμένει αγεφύρωτο το χάσμα ανάμεσα στο Δημιουργό και το δημιούργημα και ταυτόχρονα ακυρώνει την προσπάθεια σωτηρίας του ανθρώπου στην ψυχοσωματική του ενότητα αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο επιστροφής σε νεοπλατωνικά σχήματα υπέρβασης με μοναδικό μέσο τη νόηση. Αντί για αυτό προκρίνεται η άποψη της συνύπαρξης των δύο Φύσεων με επικράτηση της Θείας. Η Ε’ Οικουμενική Σύνοδος που συγκαλείται το 553 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό επιβεβαιώνει την Ορθόδοξη πίστη περί ομοούσιου της Αγίας Τριάδας και συνύπαρξης δυο διακριτών Φύσεων στο πρόσωπο του Ιησού προσκομίζοντας την θεωρία του μοναχού Λεόντειου Βυζάντιου περί ενυπόστατου. Εξηγώ. Η υπόσταση αφορά στην ατομική εκδήλωση της ουσίας και το ανυπόστατο την ανυπαρξία της. Το ενυπόστατο ευρισκόμενο μεταξύ υπόστασης και ανυπόστατου, αφορά στην ύπαρξη μιας Φύσης ανύπαρκτης καθ’ αυτής στην υπόσταση άλλης Φύσης. Παράδειγμα, το φως υπάρχει ενυπόστατο στο κερί. Έτσι στο Πρόσωπο του Ιησού η ανθρώπινη Φύση υπάρχει ενυπόστατη στη Θεία, όπως στο Πρόσωπο του ανθρώπου ενώνονται η ψυχή και το σώμα. Η ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 680 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο τον Δ’. Εδώ αντιμετωπίζεται η αίρεση του μονοθελητισμού, δηλαδή του μονοφυσιτισμού από το «παράθυρο» σύμφωνα με την οποία εφόσον η θέληση αφορά στο πρόσωπο και στον Ιησού έχουμε ένα πρόσωπο έχουμε αντίστοιχα μια θέληση η οποία δεν μπορεί να είναι άλλη από τη Θεία. Στην άποψη αυτή αντιπαρατίθεται ο Μάξιμος Ομολογητής, ο οποίος τονίζει ότι η θέληση αφορά στη Φύση και όχι στο πρόσωπο. Έτσι στις δυο διακριτές Φύσεις που υπάρχουν ενυπόστατες στο πρόσωπο του Ιησού αντιστοιχούν δύο θελήσεις από τις οποίες υπερισχύει τελικά η Θεία, χωρίς όμως να ακυρώνεται η ανθρώπινη. Τέλος η Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος συγκαλείται το 787 μ.Χ. στη Νίκαια και αφορά στο ζήτημα της εικονομαχίας. Οι εικονομάχοι υποστηρίζουν ότι δεν είναι δυνατόν να λατρεύονται οι εικόνες στηριζόμενοι στον αποφατικό, μη προσδιορίσιμο, χαρακτηρισμό του Θείου. Βλέπουμε να επανέρχεται, για άλλη μια φορά, το ζήτημα του Μονοφυσιτισμού, δηλαδή της πλήρους απορρόφησης της ανθρώπινης από τη Θεία Φύση. Εδώ η ορθόδοξη άποψη είναι του Ιωάννη Δαμασκηνού σύμφωνα με την οποία οι εικόνες, βασισμένες στην ανθρώπινη υπόσταση του Ιησού, συνιστούν συμβολική απεικόνιση της Θείας Φύσης χωρίς να αναιρείται ο αποφατικός χαρακτήρας της. Αυτό που απεικονίζεται είναι η Αγιότητα στο πρόσωπο του Αγίου.
Το ταξίδι έφτασε στο τέλος του. Το Χριστιανικό Δόγμα έχει οριστικοποιηθεί. Γιατί επιχείρησα αυτό το μάλλον βαρετό, για τους πολλούς, ταξίδι; Για τρεις λόγους. Πρώτον θέλησα να δείξω ότι οι Πατέρες της εκκλησίας στις επιθέσεις των αντιπάλων τους απαντούσαν με λογικά επιχειρήματα. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις (βλέπε Υπόσταση, Φύση) χρειάστηκε να επαναπροσδιοριστούν φιλοσοφικές, δηλαδή επιστημονικές, με τον τρόπο που οριζόταν την εποχή εκείνη η επιστήμη, έννοιες. Δεύτερον μέσα από το συνεχή εμπλουτισμό της Χριστιανικής σκέψης διατηρείται μια ζωντανή, με την κοινωνία της εποχής, σχέση. Ο νοών νοείτω. Ή παραφράζοντας τους τίτλους τέλους που βλέπουμε σε ορισμένες ταινίες: «Οποιαδήποτε ομοιότητα με πρόσωπα και καταστάσεις δεν είναι συμπτωματική». Τρίτον και όχι λιγότερο σημαντικό είναι απαραίτητο κυρίως στη σημερινή εποχή που προκρίνεται ο ατομικός άνθρωπος να γνωρίζουμε τι πιστεύουμε. Και εφόσον ο «καπετάνιος» επιμένει να κωφεύει ας ανοιχτεί η δυνατότητα να αναλάβει το πλήρωμα τη διακυβέρνηση του σκάφους. Κλείνοντας, για να κάνω λίγο χιούμορ, ελπίζω να μην κατηγορηθώ, όπως η σχολή της Αντιόχειας, για ιστορικογραμματική απόκλιση!!

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ...ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Η ιστορία της χριστιανικής φιλοσοφίας ξεκινάει με έναν Ιουδαίο το Φίλωνα από την Αλεξάνδρεια, σύγχρονο του Αποστόλου των εθνών Παύλο, αλλά λίγο μεγαλύτερο σε ηλικία απ’ αυτόν. Το έργο του Φίλωνα είναι προϊόν του συγκρητισμού, δηλαδή ένας συγκερασμός των βασικών ελληνικών φιλοσοφικών ρευμάτων και της βιβλικής αποκαλυφθείσας θεολογίας.
Εδώ θα πρέπει να κάνουμε μια παρένθεση περιγράφοντας σε αδρές γραμμές τις βασικές αρχές του Ιουδαϊσμού και της ελληνικής φιλοσοφικής σκέψης που συναντάμε στο Φίλωνα. Ξεκινάμε από τον περισσότερο άγνωστο στους πολλούς Ιουδαϊσμό. Ο Γιαχβέ πολεμικός θεός, ο οποίος αποκαλύφθηκε στον Μωϋσή εν μέσω καταιγίδων και αστραπών επί του όρους Σινά, ήταν στην αρχή ένας ανάμεσα στους πολλούς θεούς που λάτρευε ο λαός του Ισραήλ. Μέσω του Γιαχβέ και της αξίωσής του για αποκλειστική λατρεία, υποσχόμενος σε αντάλλαγμα νίκες στα πεδία των μαχών, οι Ιουδαίοι περνούν στο μονοθεϊσμό. Καθώς όμως ο λαός του Ισραήλ γνωρίζει αλλεπάληλους κατακτητές (Ασσύριοι, Βαβυλώνιοι) οι προφήτες, που παίζουν έναν ρόλο φυλετικού αφυπνιστή, ανακαλύπτουν στην ιδέα της επίγειας τιμωρίας τον εξηγητικό μηχανισμό της ιστορικής τους έκπτωσης. Κατά την περίοδο των Μακκαβαίων, όπου κορυφώνεται η σύγκρουση ελληνισμού και ιουδαϊσμού, η ιδέα αυτή μετεξελίσσεται και υπό την επήρεια του Ζωροαστρισμού αποκτά την τελική της μορφή στο βιβλίο του πατριάρχη Ενώχ (1ος π.Χ. αι). Εκεί παρουσιάζεται για πρώτη φορά η ιδέα της μετά θάνατον αιώνιας τιμωρίας των αμαρτωλών αφού μεσολαβεί η τελική κρίση από τον «Υιό του Ανθρώπου» και ανοίγεται ο δρόμος για την έλευση του Ιησού. Από την μεγάλη ελληνική και ελληνιστική φιλοσοφική παράδοση μας ενδιαφέρουν εδώ η θεωρία των «ιδεών» σαν αιώνιες και αναλοίωτες πνευματικές εικόνες του φυσικού κόσμου και η ενοποιητική τους αρχή το Εν που επεξεργάζεται ο Πλάτωνας προς το τέλος της ζωής του, καθώς και η στωϊκή θεωρία της θείας ενέργειας, που με τη μορφή του σπερματικού Λόγου διαποτίζει το σύνολο σύμπαν.
Ο Φίλων λοιπόν θεωρεί κυρίως τον Πλάτωνα αλλά και τους υπόλοιπους έλληνες σοφούς ως προφήτες επιφορτισμένους, όπως και ο Μωυσής, με το έργο της διάδοσης του Λόγου του Θεού. Η πεντάτευχος εκφράζει από το μονοπάτι της αλληγορίας, όπως τα συγγράματα του Πλάτωνα από τη λεωφόρο της φιλοσοφίας, την ίδια παναθρώπινη αλήθεια του ενός και μοναδικού Θεού που αγαπά και κρίνει τα δημιουργήματά του. Η οργή και οι απειλές του Θεού που περιγράφονται στο βιβλίο της Γένεσης δεν αποτελούν συναισθηματικές αντιδράσεις, αλλά θεραπευτικά και παιδαγωγικά μέσα με σκοπό την ηθική βελτίωση του ανθρώπου. Παρά το γεγονός ότι ο άνθρωπος καταλαμβάνει σημαντική θέση στο «βιβλίο» της Δημιουργίας, η θεία Πρόνοια αγκαλιάζει τα πάντα και ο άνθρωπος δημιουργήθηκε προκειμένου να εισφέρει στο σύνολο. Ο Θεός είναι ο Εις, η πηγή όλων που υπερβαίνει κάθε πολλαπλότητα. Είναι αναλοίωτος, άπειρος, αυτάρκης, πέρα από κάθε χρεία των εγκοσμίων. Καμία δημιουργηθείσα γλώσσα, προαναγγέλοντας τον αποφατικό τρόπο προσέγγισης των Πατέρων της Εκκλησίας, δεν είναι σε θέση να εκφράσει την ουσία του απροσπέλαστου Δημιουργού. Το θέλημά του είναι αυτό της αγνής καλοσύνης, ένα απλόχερο ξεχείλισμα αγαθοεργούς προσφοράς. Το σύμπαν είναι μοναδικό. Ο υλικός κόσμος δεν είναι αιώνιος αλλά εξαρτώμενο δημιούργημα που αντικατοπτρίζει το αιώνιο βασίλειο των ιδεών, δηλαδή των σκέψεων του Θεού. Ο υπέρτατος Θεός σχετίζεται με τον υλικό κόσμο μέσω του Λόγου. Ο Λόγος είναι η ιδέα των ιδεών, ο πρωτότοκος υιός του άκτιστου Πατρός, το πρότυπο και ο μεσολαβητής μεταξύ Δημιουργού και δημιουργημάτων. Αυτή η ζωτική δύναμη έρχεται σαν το μάννα εξ’ ουρανού για να θρέψει τον άνθρωπο οδηγώντας τον πίσω στην αγκαλιά του Πατρός. Η θρησκευτική αναζήτηση ενεργοποιείται μέσα από τη στοχαστική παρατήρηση της λογικής οργάνωσης του φυσικού κόσμου. Καθώς η έλλογη ψυχή ανέρχεται, ενδοσκοπώντας, στην προσπάθεια της να φτάσει την ιδέα των ιδεών αντιλαμβάνεται την απόλυτη μηδαμινότητα του δημιουργήματος και χάνει κάθε ελπίδα τελείωσης. Εκεί ακριβώς παρεμβαίνει η θεία Χάρις, δείγμα της αγάπης του Δημιουργού προς το δημιούργημα και ο άνθρωπος κατακτά την αληθινή πίστη. Έτσι ο θείος Λόγος γίνεται αντιληπτός ιδία βουλήσει από τις προετοιμασμένες, να δεχτούν την αλήθεια του, ψυχές.
Οι φιλοσοφικές απόψεις του Φίλωνα άσκησαν μεγάλη επιρροή στον ελληνιστικό και τον πρώιμο μεσαιωνικό κόσμο. Από τον εθνικό φιλόσοφο Πλωτίνο, μέχρι τους Χριστιανούς Κλήμη και Ωριγένη και από τους Γνωστικούς, μέχρι τον Αμβρόσιο επίσκοπο Μεδιολάνου στη Δύση (πνευματικό πατέρα του ιερού Αυγουστίνου) και τον Καππαδόκη Γρηγόριο Νύσσης στην Ανατολή.