ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ...ΕΝΑ ΟΝΟΜΑ...ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Με αφορμή την αναζωπύρωση της συζήτησης σχετικά με την ονομασία της γείτονος Χώρας που έχει καταχωρηθεί στο συλλογικό εθνικό υποσυνείδητο ως Σκόπια και φέρει την επίσημη ονομασία Π.Γ.Δ.Μ. θα επιχειρήσω μια σύντομη ιστορική αναδρομή.

Ο γεωγραφικός πυρήνας της χώρας των Μακεδόνων στους ιστορικούς χρόνους (με τη στενότερη έννοια του ονόματος, δηλαδή εκείνου του φύλου που το κυβερνούσαν εξαρχής οι Αργεάδες) βρισκόταν βορείως του Ολύμπου, στην Πιερία και στις γειτονικές περιοχές. Συγγενικά φύλα, όπως οι Ορέστες και οι Λυγκηστές ζούσαν στα βουνά και τις ορεινές κοιλάδες κυρίως δυτικότερα και βορειότερα (στη λεγόμενη Άνω Μακεδονία) διατηρώντας τις δικές τους παραδόσεις και έχοντας τις δικές τους δυναστείες. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι ήταν όλοι ενωμένοι απέναντι στα γειτονικά και εν μέρει συγγενικά φύλα της Ηπείρου, της Ιλλυρίας και της Θράκης. Αντίθετα το χάσμα ανάμεσα στην «Κάτω» και την «Άνω» Μακεδονία ήταν αρκετά βαθύ και αισθητό έως και την ελληνιστική εποχή. Μολονότι η διάλεκτος των Μακεδόνων θεωρείται παρακλάδι της ελληνικής, συγγενές προς τη Θεσσαλική, δεν αναγνωρίζονταν από τους Έλληνες της Προκλασσικής και της Κλασσικής εποχής ως όμοιοι.

Οι διαφορές εντοπίζονται, κατά κύριο λόγο, στην κοινωνικοοικονομική οργάνωση και τον τρόπο ζωής. Το βιοτικό επίπεδο των Μακεδόνων αν συγκριθεί με των Ελλήνων είχε σαφώς αρχαϊκά χαρακτηριστικά. Η οικονομία που ήταν ακόμα σχεδόν εξολοκλήρου αγροτική στηριζόταν κυρίως στην κτηνοτροφία και το κυνήγι. Αυτό όμως που διέφερε ριζικά ήταν η κοινωνική και πολιτική οργάνωση, αφού στη Μακεδονία έλειπε το στοιχείο εκείνο που ήταν βασικό για τους έλληνες, η Πόλις. Αντίθετα στη Μακεδονία υπήρχαν διάσπαρτα φύλα υπό την εξουσία ισχυρών ευγενών που πολεμούσαν ως έφιπποι. Το στρατιωτικό σώμα συμπλήρωναν ελεύθεροι άνδρες, οι οποίοι μάχονταν πεζή οπλισμένοι με περικεφαλαία και λόγχη. Επικεφαλής του συνόλου βρισκόταν ένας βασιλιάς που μάλλον είχε τα χαρακτηριστικά του φύλαρχου. Ξεχώριζε κυρίως χάρη στην καταγωγή του από τη δυναστεία των Αργεάδων, πρόγονος της οποίας θεωρούνταν ο μυθικός ήρωας Ηρακλής. Η γενεαλογική αυτή νομιμοποίηση έπρεπε να επικαιροποιείται διαρκώς στο πεδίο της μάχης, εκεί όπου η ανδρεία αναγνωριζόταν ως η υπέρτατη αρετή.

Κατά τη βασιλεία του Αλέξανδρου του Α΄ (πέθανε γύρω στο 454 π.Χ.) και αφού έχουν μεσολαβήσει οι ελληνικές νίκες στο Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές η Μακεδονική πολιτική προσανατολίζεται προς τον ελληνικό κόσμο. Η στροφή αυτή γίνεται περισσότερο αποφασιστική κατά τη βασιλεία του Αρχέλαου (413-399 π.Χ.), ο οποίος όχι μόνο αρχίζει να επεμβαίνει στις υποθέσεις της γειτονικής Θεσσαλίας αλλά και ισχυροποιεί τη βασιλεία του ιδρύοντας νέα πρωτεύουσα, την Πέλλα, στην οποία συγκεντρώνεται πια το σύνολο των ευγενών, κατά τα πρότυπα του ελληνικού αστικού βίου. Μετά τη μεσολάβηση μιας περιόδου παρακμής ακολουθεί μια πρωτοφανής επεκτατική άνθηση επί Φιλίππου του Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο ιστορικός αυτός κύκλος ολοκληρώνεται με τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. και τη σύναψη συμμαχίας από την πλευρά του Φιλίππου με όλα τα ελληνικά κράτη πλην της Σπάρτης.

Από το σημείο αυτό η Μακεδονική ιστορία είναι άρρηκτα δεμένη με την αντίστοιχη ελληνική.

ΥΓ1. Τα αναφερόμενα στοιχεία παρατίθενται στο βιβλίο του Hans Joachim Gehrke «Ιστορία του Ελληνιστικού κόσμου».

ΥΓ2. Οι ιστορικές προκλήσεις δεν αντιμετωπίζονται με την ψυχαναγκαστική προσκόλληση στο παρελθόν, αλλά με τη νηφάλια επεξεργασία των σύγχρονων δεδομένων και συσχετισμών.