ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΙΝΟΝΤΕΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ...

Είδα την ταινία της Liliana Cavani «Ο Θυρωρός της Νύχτας» παραγωγής 1974 που πραγματεύεται τη σαδομαζοχιστική σχέση εξάρτησης που αναβιώνει στη Βιέννη του 1957 μεταξύ ενός πρώην αξιωματικού των Ναζί και νυν υπαλλήλου ξενοδοχείου και μιας εβραίας πρώην κρατούμενης σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Στους βασικούς ρόλους των πρωταγωνιστών ο Dirk Bogarde και η Charlotte Rambling.

Την ταινία αυτή ο κριτικός κινηματογράφου των «Νέων» Δ. Δανίκας τη χαρακτηρίζει ως τη μεγάλη απάτη της σημειολογίας!! Εστιάζει τα βέλη της κριτικής του σε τρία σημεία. Το πρώτο αναφέρεται στη διαφθορά της μεγαλοαστικής τάξης την οποία εκπροσωπεί η Εβραιοπούλα Το δεύτερο αναφέρεται στο υποτιθέμενο, κενό περιεχομένου, σκάνδαλο που δημιουργεί η περιγραφή της μαζοχιστικής σχέσης στους κύκλους των αστών ενώ ταυτόχρονα διεγείρει την ηδονοβλεπτική τους διάθεση. Και το τρίτο αναφέρεται στο σεναριακό εύρημα της μετατροπής των διεστραμμένων εραστών σε καταραμένους επαναστάτες, αριστερά ινδάλματα που επισύρουν την μήνη της αρχηγικής ομάδας των επιζώντων ναζί. Όλα τα παραπάνω εισπράττονται από τον Δ. Δανίκα, σαν ένα κούφιο σκάνδαλο που οδηγεί σε ευκαιριακή εισπρακτική επιτυχία χωρίς κανένα καλλιτεχνικό αντίκρυσμα.

Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη υπεραπλούστευσης που κληροδότησε η αριστερή σκέψη σε ένα σύνολο ανθρώπων στην προσπάθειά της να χωρέσει την πολυσχιδή πραγματικότητα και ταυτόχρονα να γίνει κατανοητή στις μάζες. Αντιλαμβάνομαι επίσης την πικρή γεύση που αφήνουν οι ιδέες που μετεωρίζονται απραγματοποίητες στον ιστορικό χρόνο. Αυτό που δεν αντιλαμβάνομαι όμως είναι η προχειρότητα και το βόλεμα στο όνομα της ποσοτικής διεκπεραίωσης της καθημερινότητας.

Γιατί δυστυχώς αυτό το εκκολαπτήριο ολοκληρωτικής ιδεολογίας και πρακτικής μας κληροδότησε μια ολόκληρη γενιά που οραματίστηκε την επανάσταση. Και αυτό ακριβώς το μήνυμα, δηλαδή η εθελοδουλία, είναι που καθιστά τραγικά επίκαιρη την ταινία της Cavani 33 χρόνια μετά. Εθελοδουλία που διαπερνά το σώμα της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας απόρροια της πνευματικής οκνηρίας και του κομφορμισμού που δε γνωρίζει κοινωνικοοικονομικούς φραγμούς. Σε αυτή την κοινωνιολογική καταγραφή προστίθεται η ψυχαναλυτική αποτύπωση των αντιθετικών δυνάμεων δημιουργίας και καταστροφής που συνθέτουν τον ανθρώπινο ψυχισμό. Είναι κάποιο από αυτά τα διαπραγματευόμενα ζητήματα οριστικά διευθετημένο για να καταχωνιάσουμε τη συγκεκριμένη ταινία στο χρονοντούλαπο της ιστορίας;

Και όμως, παρόλη την κατάδυση στα σκοτάδια του ανθρώπινου ψυχισμού, η γεύση που αφήνει η ταινία, καθώς οδεύουμε προς το τέλος, δεν είναι πικρή. Ένα ίχνος φωτός μετατρέπει αυτό το θρίλλερ σε μια ουμανιστική προτροπή. Όχημα η έννοια της αυτοσυνείδησης αυτή η μοναδική πυξίδα ηθικού προσανατολισμού που διαθέτει το έλλογο ζώο που ονομάζεται άνθρωπος. Αν αυτό συνιστά μια υπόγεια υπεράσπιση ενός συστήματος που έχει οικοδομηθεί πάνω στην έννοια του Δικαίου είναι κάτι που καθένας από εμάς καλείται να κρίνει.

Καταλήγω με μια γενική παρατήρηση. Ένα έργο τέχνης, εφόσον δεχτούμε ότι ο κινηματογράφος συνιστά μια σύγχρονη μορφή τέχνης, είναι άστοχο να το κρίνουμε με αμιγώς ιδεολογικά κριτήρια. Είναι σαν να θεωρούμε τον Ελ Γκρέκο κακό ζωγράφο εξαιτίας της έντονης θρησκευτικότητας που διαπερνά το έργο του. Ή σαν να θεωρούμε το Βάγκνερ κακό συνθέτη όπερας εξαιτίας των εθνικιστικών προκαταλήψεων που διαπνέουν το «Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν».

Μια ταινία την αποτιμούμε λοιπόν σαν καλλιτεχνικό σύνολο που συνδυάζει μορφικά και υφολογικά χαρακτηριστικά. Όλα αυτά μαζί δίνουν στο θεατή την αίσθηση ενός συνεκτικού και ταυτόχρονα πειστικού, δηλαδή συγκινησιακά ελκυστικού συνόλου ή όχι. Αυτά τα χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα, δηλαδή την πολλαπλότητα των αποδιδόμενων μηνυμάτων και την πρωτοτυπία, όσον αφορά τη θεματολογία αλλά και την υφολογική επεξεργασία της, συνιστούν ορισμένα βασικά κριτήρια κινηματογραφικής αποτίμησης.
Η ταινία της Cavani πληρεί τα περισσότερα από αυτά...