.gif)
Σήμερα, και σε συνέχεια προηγούμενου post, θα ασχοληθώ με την Φιλελεύθερη εκδοχή της έννοιας της ισότητας. Μιλώ φυσικά για την περίφημη «Θεωρία της Δικαιοσύνης» του καθηγητή πολιτικής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ John Rawls. Η καθοδηγητική ιδέα, κατά το πρότυπο του Κοινωνικού Συμβολαίου, αφορά στις αρχές δικαιοσύνης, τις οποίες θα αποδέχονταν σε μια αρχική κατάσταση ισότητας, ελεύθερα και έλλογα πρόσωπα, μεριμνώντας για την προαγωγή των συμφερόντων τους.
Στα πλαίσια αυτά η «Θεωρία της Δικαιοσύνης» ως ακριβοδικία περιλαμβάνει δυο βασικές αρχές. Σύμφωνα με την πρώτη, κάθε πρόσωπο πρέπει να έχει ίσο δικαίωμα στο πιο εκτενές συνολικό σύστημα βασικών ελευθεριών. Σημαντικότερες ανάμεσά τους είναι η πολιτική ελευθερία, η ελευθερία του λόγου και του συνέρχεσθαι, η ελευθερία της συνείδησης και η ελευθερία της σκέψης, η προσωπική ελευθερία και το δικαίωμα κατοχής ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με τη δεύτερη αρχή, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες πρέπει να ρυθμίζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποβαίνουν προς όφελος των λιγότερων ευνοημένων και να συνδέονται με αξιώματα και θέσεις ανοιχτές σε όλους, υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών. Οι αρχές της δικαιοσύνης ιεραρχούνται κατά λεξικογραφική σειρά με την πρώτη να προτάσσεται της δεύτερης. Δηλαδή παραβιάσεις των βασικών ίσων ελευθεριών που προστατεύονται από την πρώτη αρχή δεν μπορούν να δικαιολογηθούν ούτε να αντισταθμιστούν από μεγαλύτερα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Εδώ χρειάζεται να κάνω μια διευκρίνηση. Στο Φιλελεύθερο οικοδόμημα δίπλα στην έννοια της ελευθερίας υπάρχει η έννοια της δίκαιης ανταμοιβής, με βάση την οποία δικαιολογούνται οι ανισότητες σαν απαραίτητα συστατικά στοιχεία για την πραγματοποίηση κοινωνικής βελτίωσης και προόδου. Η Ρωλσιανή θεωρία έρχεται να ανατρέψει αυτή τη συντηρητική αντίληψη προτείνοντας τη Δημοκρατική ισότητα στη θέση της Φυσικής ελευθερίας και της Φιλελεύθερης ισότητας. Τί σημαίνει αυτό;
Το σύστημα της Φυσικής ελευθερίας περιλαμβάνει μια τυπική ισότητα ευκαιριών με την έννοια ότι όλοι διατηρούν νομικά δικαιώματα πρόσβασης σε προνομιακές κοινωνικές θέσεις, χωρίς όμως να καταβάλλεται προσπάθεια για τη διατήρηση της ισότητας ή της ομοιότητας των κοινωνικών συνθηκών. Με τον τρόπο αυτό καταστρατηγείται η έννοια της δίκαιης ανταμοιβής εφόσον διαιωνίζεται η υφιστάμενη ανισότητα που απορρέει από το κληρονομημένο εισόδημα και την κοινωνική θέση. Η Φιλελεύθερη ερμηνεία επιδιώκοντας να μετριάσει την επιρροή των κοινωνικών συγκυριών προσθέτει στο προαπαιτούμενο της ανοιχτής σταδιοδρομίας την περαιτέρω συνθήκη της ακριβοδίκαιης ισότητας των ευκαιριών, δηλαδή τον κατάλληλο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού συστήματος έτσι ώστε να αντισταθμίζονται οι ταξικοί φραγμοί. Η Φιλελεύθερη ερμηνεία εξακολουθεί να φαντάζει ελαττωματική στο βαθμό που η φυσική ικανότητα δεν αποτελεί παρά προϊόν τυχαιότητας για να αξιώνει ανταμοιβή. Καθώς η φυσική κατανομή προσόντων δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιη ή άδικη, δίκαιος ή άδικος είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται ζητήματα αυτής της μορφής από τους θεσμούς. Έτσι η Δημοκρατική ερμηνεία, η οποία προκύπτει από το συνδυασμό της αρχής της ακριβοδίκαιης ισότητας των ευκαιριών με την αρχή της Διαφοράς, δηλαδή της δικαιολόγησης της ανισότητας στο βαθμό που αποβαίνει προς όφελος αυτών που βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση, έρχεται να καλύψει το κενό της άδικης θεσμικής αντιμετώπισης.
Ρυθμίζοντας τις ανισότητες με τρόπο που να λειτουργούν υπέρ του αμοιβαίου οφέλους και απέχοντας από την εκμετάλλευση τυχαίων φυσικών γεγονότων και κοινωνικών περιστάσεων, στο πλαίσιο των ίσων ευκαιριών, τα άτομα εκφράζουν το σεβασμό που αισθάνονται για τους άλλους και ταυτόχρονα τον αυτοσεβασμό τους. Έτσι, βάση του αυτοσεβασμού σε μια δίκαιη κοινωνία δε συνιστά το εισόδημα του καθενός, αλλά η δημόσια επιβεβαίωση της ισότιμης θέσης των πολιτών. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή την αντιμετώπιση των συνανθρώπων όχι ως μέσων αλλά ως αυτοσκοπών, γίνεται περισσότερο αποτελεσματική η κοινωνική συνεργασία και αυξάνεται η αίσθηση της κοινωνικής συνοχής.
Ακούγονται ουτοπικά όλα αυτά;
ΥΓ. Η «Θεωρία της Δικαιοσύνης» εκδόθηκε στις Η.Π.Α. το 1971 και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «ΠΟΛΙΣ» μόλις το 2001.
Στα πλαίσια αυτά η «Θεωρία της Δικαιοσύνης» ως ακριβοδικία περιλαμβάνει δυο βασικές αρχές. Σύμφωνα με την πρώτη, κάθε πρόσωπο πρέπει να έχει ίσο δικαίωμα στο πιο εκτενές συνολικό σύστημα βασικών ελευθεριών. Σημαντικότερες ανάμεσά τους είναι η πολιτική ελευθερία, η ελευθερία του λόγου και του συνέρχεσθαι, η ελευθερία της συνείδησης και η ελευθερία της σκέψης, η προσωπική ελευθερία και το δικαίωμα κατοχής ιδιοκτησίας. Σύμφωνα με τη δεύτερη αρχή, κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες πρέπει να ρυθμίζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να αποβαίνουν προς όφελος των λιγότερων ευνοημένων και να συνδέονται με αξιώματα και θέσεις ανοιχτές σε όλους, υπό συνθήκες ακριβοδίκαιης ισότητας ευκαιριών. Οι αρχές της δικαιοσύνης ιεραρχούνται κατά λεξικογραφική σειρά με την πρώτη να προτάσσεται της δεύτερης. Δηλαδή παραβιάσεις των βασικών ίσων ελευθεριών που προστατεύονται από την πρώτη αρχή δεν μπορούν να δικαιολογηθούν ούτε να αντισταθμιστούν από μεγαλύτερα κοινωνικά και οικονομικά οφέλη.
Εδώ χρειάζεται να κάνω μια διευκρίνηση. Στο Φιλελεύθερο οικοδόμημα δίπλα στην έννοια της ελευθερίας υπάρχει η έννοια της δίκαιης ανταμοιβής, με βάση την οποία δικαιολογούνται οι ανισότητες σαν απαραίτητα συστατικά στοιχεία για την πραγματοποίηση κοινωνικής βελτίωσης και προόδου. Η Ρωλσιανή θεωρία έρχεται να ανατρέψει αυτή τη συντηρητική αντίληψη προτείνοντας τη Δημοκρατική ισότητα στη θέση της Φυσικής ελευθερίας και της Φιλελεύθερης ισότητας. Τί σημαίνει αυτό;
Το σύστημα της Φυσικής ελευθερίας περιλαμβάνει μια τυπική ισότητα ευκαιριών με την έννοια ότι όλοι διατηρούν νομικά δικαιώματα πρόσβασης σε προνομιακές κοινωνικές θέσεις, χωρίς όμως να καταβάλλεται προσπάθεια για τη διατήρηση της ισότητας ή της ομοιότητας των κοινωνικών συνθηκών. Με τον τρόπο αυτό καταστρατηγείται η έννοια της δίκαιης ανταμοιβής εφόσον διαιωνίζεται η υφιστάμενη ανισότητα που απορρέει από το κληρονομημένο εισόδημα και την κοινωνική θέση. Η Φιλελεύθερη ερμηνεία επιδιώκοντας να μετριάσει την επιρροή των κοινωνικών συγκυριών προσθέτει στο προαπαιτούμενο της ανοιχτής σταδιοδρομίας την περαιτέρω συνθήκη της ακριβοδίκαιης ισότητας των ευκαιριών, δηλαδή τον κατάλληλο σχεδιασμό του εκπαιδευτικού συστήματος έτσι ώστε να αντισταθμίζονται οι ταξικοί φραγμοί. Η Φιλελεύθερη ερμηνεία εξακολουθεί να φαντάζει ελαττωματική στο βαθμό που η φυσική ικανότητα δεν αποτελεί παρά προϊόν τυχαιότητας για να αξιώνει ανταμοιβή. Καθώς η φυσική κατανομή προσόντων δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δίκαιη ή άδικη, δίκαιος ή άδικος είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονται ζητήματα αυτής της μορφής από τους θεσμούς. Έτσι η Δημοκρατική ερμηνεία, η οποία προκύπτει από το συνδυασμό της αρχής της ακριβοδίκαιης ισότητας των ευκαιριών με την αρχή της Διαφοράς, δηλαδή της δικαιολόγησης της ανισότητας στο βαθμό που αποβαίνει προς όφελος αυτών που βρίσκονται σε δυσμενέστερη θέση, έρχεται να καλύψει το κενό της άδικης θεσμικής αντιμετώπισης.
Ρυθμίζοντας τις ανισότητες με τρόπο που να λειτουργούν υπέρ του αμοιβαίου οφέλους και απέχοντας από την εκμετάλλευση τυχαίων φυσικών γεγονότων και κοινωνικών περιστάσεων, στο πλαίσιο των ίσων ευκαιριών, τα άτομα εκφράζουν το σεβασμό που αισθάνονται για τους άλλους και ταυτόχρονα τον αυτοσεβασμό τους. Έτσι, βάση του αυτοσεβασμού σε μια δίκαιη κοινωνία δε συνιστά το εισόδημα του καθενός, αλλά η δημόσια επιβεβαίωση της ισότιμης θέσης των πολιτών. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή την αντιμετώπιση των συνανθρώπων όχι ως μέσων αλλά ως αυτοσκοπών, γίνεται περισσότερο αποτελεσματική η κοινωνική συνεργασία και αυξάνεται η αίσθηση της κοινωνικής συνοχής.
Ακούγονται ουτοπικά όλα αυτά;
ΥΓ. Η «Θεωρία της Δικαιοσύνης» εκδόθηκε στις Η.Π.Α. το 1971 και μεταφράστηκε στα ελληνικά από τις εκδόσεις «ΠΟΛΙΣ» μόλις το 2001.
2 σχόλια:
Τόσο ουτοπικά,όσο και αυτά που πρεσβεύει η Μαρξιστική θεωρία.
Στις Πολιτικές Θεωρίες γενικότερα,πιστεύουμε ότι υπάρχει μια μηχανιστική αντίληψη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Παραβλέπεται το γεγονός ότι το δρών στοιχείο(ο άνθρωπος)τόσο ως υποκείμενο,όσο και ως αντικείμενο εφαρμογής και πράξης,δεν είναι η "διαυγής" λειτουργική μηχανή,όπου μπορούμε να εισάγουμε συγκεκριμένα δεδομένα συμπεριφοράς με σκοπό να έχουμε αναμενόμενα αποτελέσματα,σύντονα με τις Αρχές της όποιας Πολιτικής Θεωρίας.
Με άλλα λόγια,στον κάθε άνθρωπο,υπάρχει μεγάλη και πολύμορφη διαφορά στην αντίληψη και στην εφαρμογή της κάθε Αρχής.
Πέραν αυτών στη Φιλελεύθερη εκδοχή,αδυνατούμε να καταλάβουμε τις έννοιες και τις Αιτίες κάποιων βασικών στοιχείων της,όπως για παράδειγμα τα όρια της ελευθερίας έκφρασης,τη δυνατότητα σύγκλισης των ανισοτήτων,την αντίληψη του "τι" αποτελεί ανισότητα(και γιατί να υπάρχει ντε και καλά ανισότητα),κ.α....
Το θέμα μεγάλο,ο χρόνος βραχύς (έχουμε καθυστερήσει ήδη στη δουλειά!),αλλά η διάθεση πάντα ακμαία για γόνιμο διάλογο!
Το σεβασμό μας και την Καλημέρα μας!
:-))
7, τεράστιες οι διαφορές της "Θεωρίας της Δικαιοσύνης" με τη Μαρξιστική θεώρηση. Η τελευταία είναι τελεολογική, καθώς στο τέλος της ιστορικής διαδρομής περιμένει η αταξική κοινωνία και η άρση της αλλοτρίωσης της ανθρώπινης φύσης σε μια ταύτιση όντος και δέοντος (δεν θα υπάρχουν ζωγράφοι, αλλά άνθρωποι που ζωγραφίζουν). Στη "Θεωρία της Δικαιοσύνης" τώρα τα αδύνατα σημεία εντοπίζονται στην αμφισβήτηση της αρχικής συνάθροισης των ελεύθερων και έλλογων προσώπων σε συνθήκες απόλυτης ισότητας, καθώς και στη μετέπειτα τήρηση των αρχών δικαισύνης από τα πρόσωπα που, ζώντας μέσα στην κοινωνία, αποκτούν επίγνωση των φυσικών και κοινωνικών τους διαφορών.
Εφόσον δεχτούμε αυτά τα δυο σημεία τριβής, τα πράγματα λειτουργούν. Δηλαδή απόλυτη ελευθερία έκφρασης και δράσης στο βαθμό που δεν θίγεται η ίση ελευθερία έκφρασης και δράσης των υπολοίπων μελών που απαρτίζουν την κοινωνία, σε συνδυασμό με αναδιανεμητικές πολιτικές υπέρ των αδυνάτων. Ειδικά για την ανισότητα που αναφέρεις μιλάμε για οικονομική ανισότητα, η οποία εξετάζεται στις προκείμενες που τη δημιουργούν, δηλαδή φυσικά προσόντα και ταξικοκοινωνική τοποθέτηση. Αυτό που έχει ενδιαφέρον να κρατήσουμε από αυτή τη θεώρηση είναι η συσχέτιση ελευθερίας και συστηματικής αναδιανομής μέσω της αποδόμησης της φιλελεύθερης ιδέας περί δίκαιης ανταμοιβής.
ΥΓ. Αν θέλεις διάβασε και το post "Δεξιά και Αριστερά" για να αποκτήσεις μια σφαιρικότερη άποψη για το τι με παρακίνησε να ασχοληθώ με το θέμα.
Δημοσίευση σχολίου