ΚΑΙ ΟΙ ΚΡΙΝΟΝΤΕΣ ΚΡΙΝΟΝΤΑΙ...

Είδα την ταινία της Liliana Cavani «Ο Θυρωρός της Νύχτας» παραγωγής 1974 που πραγματεύεται τη σαδομαζοχιστική σχέση εξάρτησης που αναβιώνει στη Βιέννη του 1957 μεταξύ ενός πρώην αξιωματικού των Ναζί και νυν υπαλλήλου ξενοδοχείου και μιας εβραίας πρώην κρατούμενης σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Στους βασικούς ρόλους των πρωταγωνιστών ο Dirk Bogarde και η Charlotte Rambling.

Την ταινία αυτή ο κριτικός κινηματογράφου των «Νέων» Δ. Δανίκας τη χαρακτηρίζει ως τη μεγάλη απάτη της σημειολογίας!! Εστιάζει τα βέλη της κριτικής του σε τρία σημεία. Το πρώτο αναφέρεται στη διαφθορά της μεγαλοαστικής τάξης την οποία εκπροσωπεί η Εβραιοπούλα Το δεύτερο αναφέρεται στο υποτιθέμενο, κενό περιεχομένου, σκάνδαλο που δημιουργεί η περιγραφή της μαζοχιστικής σχέσης στους κύκλους των αστών ενώ ταυτόχρονα διεγείρει την ηδονοβλεπτική τους διάθεση. Και το τρίτο αναφέρεται στο σεναριακό εύρημα της μετατροπής των διεστραμμένων εραστών σε καταραμένους επαναστάτες, αριστερά ινδάλματα που επισύρουν την μήνη της αρχηγικής ομάδας των επιζώντων ναζί. Όλα τα παραπάνω εισπράττονται από τον Δ. Δανίκα, σαν ένα κούφιο σκάνδαλο που οδηγεί σε ευκαιριακή εισπρακτική επιτυχία χωρίς κανένα καλλιτεχνικό αντίκρυσμα.

Αντιλαμβάνομαι την ανάγκη υπεραπλούστευσης που κληροδότησε η αριστερή σκέψη σε ένα σύνολο ανθρώπων στην προσπάθειά της να χωρέσει την πολυσχιδή πραγματικότητα και ταυτόχρονα να γίνει κατανοητή στις μάζες. Αντιλαμβάνομαι επίσης την πικρή γεύση που αφήνουν οι ιδέες που μετεωρίζονται απραγματοποίητες στον ιστορικό χρόνο. Αυτό που δεν αντιλαμβάνομαι όμως είναι η προχειρότητα και το βόλεμα στο όνομα της ποσοτικής διεκπεραίωσης της καθημερινότητας.

Γιατί δυστυχώς αυτό το εκκολαπτήριο ολοκληρωτικής ιδεολογίας και πρακτικής μας κληροδότησε μια ολόκληρη γενιά που οραματίστηκε την επανάσταση. Και αυτό ακριβώς το μήνυμα, δηλαδή η εθελοδουλία, είναι που καθιστά τραγικά επίκαιρη την ταινία της Cavani 33 χρόνια μετά. Εθελοδουλία που διαπερνά το σώμα της σύγχρονης Δυτικής κοινωνίας απόρροια της πνευματικής οκνηρίας και του κομφορμισμού που δε γνωρίζει κοινωνικοοικονομικούς φραγμούς. Σε αυτή την κοινωνιολογική καταγραφή προστίθεται η ψυχαναλυτική αποτύπωση των αντιθετικών δυνάμεων δημιουργίας και καταστροφής που συνθέτουν τον ανθρώπινο ψυχισμό. Είναι κάποιο από αυτά τα διαπραγματευόμενα ζητήματα οριστικά διευθετημένο για να καταχωνιάσουμε τη συγκεκριμένη ταινία στο χρονοντούλαπο της ιστορίας;

Και όμως, παρόλη την κατάδυση στα σκοτάδια του ανθρώπινου ψυχισμού, η γεύση που αφήνει η ταινία, καθώς οδεύουμε προς το τέλος, δεν είναι πικρή. Ένα ίχνος φωτός μετατρέπει αυτό το θρίλλερ σε μια ουμανιστική προτροπή. Όχημα η έννοια της αυτοσυνείδησης αυτή η μοναδική πυξίδα ηθικού προσανατολισμού που διαθέτει το έλλογο ζώο που ονομάζεται άνθρωπος. Αν αυτό συνιστά μια υπόγεια υπεράσπιση ενός συστήματος που έχει οικοδομηθεί πάνω στην έννοια του Δικαίου είναι κάτι που καθένας από εμάς καλείται να κρίνει.

Καταλήγω με μια γενική παρατήρηση. Ένα έργο τέχνης, εφόσον δεχτούμε ότι ο κινηματογράφος συνιστά μια σύγχρονη μορφή τέχνης, είναι άστοχο να το κρίνουμε με αμιγώς ιδεολογικά κριτήρια. Είναι σαν να θεωρούμε τον Ελ Γκρέκο κακό ζωγράφο εξαιτίας της έντονης θρησκευτικότητας που διαπερνά το έργο του. Ή σαν να θεωρούμε το Βάγκνερ κακό συνθέτη όπερας εξαιτίας των εθνικιστικών προκαταλήψεων που διαπνέουν το «Δαχτυλίδι των Νιμπελούγκεν».

Μια ταινία την αποτιμούμε λοιπόν σαν καλλιτεχνικό σύνολο που συνδυάζει μορφικά και υφολογικά χαρακτηριστικά. Όλα αυτά μαζί δίνουν στο θεατή την αίσθηση ενός συνεκτικού και ταυτόχρονα πειστικού, δηλαδή συγκινησιακά ελκυστικού συνόλου ή όχι. Αυτά τα χαρακτηριστικά σε συνδυασμό με την πολυπλοκότητα, δηλαδή την πολλαπλότητα των αποδιδόμενων μηνυμάτων και την πρωτοτυπία, όσον αφορά τη θεματολογία αλλά και την υφολογική επεξεργασία της, συνιστούν ορισμένα βασικά κριτήρια κινηματογραφικής αποτίμησης.
Η ταινία της Cavani πληρεί τα περισσότερα από αυτά...

ΠΕΡΣΕΑΣ & ΜΕΔΟΥΣΑ

Από καιρό ήθελα να διηγηθώ την ιστορία ενός μυθικού ήρωα από τους ελάσσονες της αρχαιοελληνικής μυθολογίας. Ο λόγος θα φανεί στο «χειροκρότημα»...

Ο Περσέας λοιπόν, καρπός της Δανάης και του Δία μεγαλώνει, εξόριστος από το Άργος, στη Σέριφο μαζί με τη μητέρα του. Ο βασιλιάς της Σερίφου, Πολυδέκτης, θέλοντας να ξεφορτωθεί το βασικό εμπόδιο στο γάμο του με την όμορφη Δανάη, δίνει εντολή στον νεαρό ήρωα να φέρει σε πέρας μια εξαιρετικά δύσκολη αποστολή, να σκοτώσει τη Μέδουσα. Το μυθικό Τέρας που κατοικεί σε ένα βράχο στις ακτές του Ωκεανού έχει τόσο αποκρουστικό βλέμμα που όποιος την κοιτά κατάματα πετρώνει. Σε βοήθεια του ήρωα προστρέχουν τόσο η θεά Αθηνά η οποία του δωρίζει την αστραφτερή της ασπίδα και το κοφτερό δρεπάνι για τον αποκεφαλισμό του τέρατος, όσο και ο αγγελιοφόρος των θεών Ερμής ο οποίος του δωρίζει ένα ζευγάρι φτερωτά σανδάλια. Για να μην πλατιάσω περισσότερο ο Περσέας φτάνει, πετώντας πάνω από τη θάλασσα, στις ακτές του Ωκεανού όπου βρίσκεται η Μέδουσα και ακολουθώντας τη συμβουλή της Αθηνάς την αποκεφαλίζει κοιτώντας μέσα από την ασπίδα του. Από το αίμα που ρέει ξεπροβάλλει ο Πήγασος, το φτερωτό άλογο, το οποίο καβαλικεύει ο ήρωας και ανέρχεται στους Ουρανούς ολοκληρώνοντας με επιτυχία την αποστολή του.

Τι θα μπορούσε να σημαίνει στη σημερινή εποχή αυτός ο λησμονημένος μύθος; Η σύγχρονη Μέδουσα είναι η πολυσχιδής και απαιτητική πραγματικότητα του καθενός από εμάς. Όποιος την κοιτά κατάματα «πετρώνει», δηλαδή παραμένει αμετακίνητος στο ρέοντα χρόνο αποστερημένος από Επιθυμία. Αυτό το πολυπλόκαμο τέρας φυσικά και δεν μπορούμε να το αγνοήσουμε. Όμως μπορούμε να το υπερβούμε αναζητώντας τα μυστικά περάσματα τα οποία θα μας οδηγήσουν στο «φτερωτό» άλογο του συνεχούς αυτοπροσδιορισμού αντλώντας έμπνευση, εφηβική ορμή και περιέργεια.

Ας πετάξουμε λοιπόν μαζί με τον Πήγασο προς το προσωπικό μας «Νόστιμον ήμαρ».

Τι λέτε;

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ...ΕΝΑ ΟΝΟΜΑ...ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ

Με αφορμή την αναζωπύρωση της συζήτησης σχετικά με την ονομασία της γείτονος Χώρας που έχει καταχωρηθεί στο συλλογικό εθνικό υποσυνείδητο ως Σκόπια και φέρει την επίσημη ονομασία Π.Γ.Δ.Μ. θα επιχειρήσω μια σύντομη ιστορική αναδρομή.

Ο γεωγραφικός πυρήνας της χώρας των Μακεδόνων στους ιστορικούς χρόνους (με τη στενότερη έννοια του ονόματος, δηλαδή εκείνου του φύλου που το κυβερνούσαν εξαρχής οι Αργεάδες) βρισκόταν βορείως του Ολύμπου, στην Πιερία και στις γειτονικές περιοχές. Συγγενικά φύλα, όπως οι Ορέστες και οι Λυγκηστές ζούσαν στα βουνά και τις ορεινές κοιλάδες κυρίως δυτικότερα και βορειότερα (στη λεγόμενη Άνω Μακεδονία) διατηρώντας τις δικές τους παραδόσεις και έχοντας τις δικές τους δυναστείες. Δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι ήταν όλοι ενωμένοι απέναντι στα γειτονικά και εν μέρει συγγενικά φύλα της Ηπείρου, της Ιλλυρίας και της Θράκης. Αντίθετα το χάσμα ανάμεσα στην «Κάτω» και την «Άνω» Μακεδονία ήταν αρκετά βαθύ και αισθητό έως και την ελληνιστική εποχή. Μολονότι η διάλεκτος των Μακεδόνων θεωρείται παρακλάδι της ελληνικής, συγγενές προς τη Θεσσαλική, δεν αναγνωρίζονταν από τους Έλληνες της Προκλασσικής και της Κλασσικής εποχής ως όμοιοι.

Οι διαφορές εντοπίζονται, κατά κύριο λόγο, στην κοινωνικοοικονομική οργάνωση και τον τρόπο ζωής. Το βιοτικό επίπεδο των Μακεδόνων αν συγκριθεί με των Ελλήνων είχε σαφώς αρχαϊκά χαρακτηριστικά. Η οικονομία που ήταν ακόμα σχεδόν εξολοκλήρου αγροτική στηριζόταν κυρίως στην κτηνοτροφία και το κυνήγι. Αυτό όμως που διέφερε ριζικά ήταν η κοινωνική και πολιτική οργάνωση, αφού στη Μακεδονία έλειπε το στοιχείο εκείνο που ήταν βασικό για τους έλληνες, η Πόλις. Αντίθετα στη Μακεδονία υπήρχαν διάσπαρτα φύλα υπό την εξουσία ισχυρών ευγενών που πολεμούσαν ως έφιπποι. Το στρατιωτικό σώμα συμπλήρωναν ελεύθεροι άνδρες, οι οποίοι μάχονταν πεζή οπλισμένοι με περικεφαλαία και λόγχη. Επικεφαλής του συνόλου βρισκόταν ένας βασιλιάς που μάλλον είχε τα χαρακτηριστικά του φύλαρχου. Ξεχώριζε κυρίως χάρη στην καταγωγή του από τη δυναστεία των Αργεάδων, πρόγονος της οποίας θεωρούνταν ο μυθικός ήρωας Ηρακλής. Η γενεαλογική αυτή νομιμοποίηση έπρεπε να επικαιροποιείται διαρκώς στο πεδίο της μάχης, εκεί όπου η ανδρεία αναγνωριζόταν ως η υπέρτατη αρετή.

Κατά τη βασιλεία του Αλέξανδρου του Α΄ (πέθανε γύρω στο 454 π.Χ.) και αφού έχουν μεσολαβήσει οι ελληνικές νίκες στο Μαραθώνα, τη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές η Μακεδονική πολιτική προσανατολίζεται προς τον ελληνικό κόσμο. Η στροφή αυτή γίνεται περισσότερο αποφασιστική κατά τη βασιλεία του Αρχέλαου (413-399 π.Χ.), ο οποίος όχι μόνο αρχίζει να επεμβαίνει στις υποθέσεις της γειτονικής Θεσσαλίας αλλά και ισχυροποιεί τη βασιλεία του ιδρύοντας νέα πρωτεύουσα, την Πέλλα, στην οποία συγκεντρώνεται πια το σύνολο των ευγενών, κατά τα πρότυπα του ελληνικού αστικού βίου. Μετά τη μεσολάβηση μιας περιόδου παρακμής ακολουθεί μια πρωτοφανής επεκτατική άνθηση επί Φιλίππου του Β΄, πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο ιστορικός αυτός κύκλος ολοκληρώνεται με τη μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. και τη σύναψη συμμαχίας από την πλευρά του Φιλίππου με όλα τα ελληνικά κράτη πλην της Σπάρτης.

Από το σημείο αυτό η Μακεδονική ιστορία είναι άρρηκτα δεμένη με την αντίστοιχη ελληνική.

ΥΓ1. Τα αναφερόμενα στοιχεία παρατίθενται στο βιβλίο του Hans Joachim Gehrke «Ιστορία του Ελληνιστικού κόσμου».

ΥΓ2. Οι ιστορικές προκλήσεις δεν αντιμετωπίζονται με την ψυχαναγκαστική προσκόλληση στο παρελθόν, αλλά με τη νηφάλια επεξεργασία των σύγχρονων δεδομένων και συσχετισμών.

ΜΙΑ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΧΕΣΗ

Αυτό που τους ένωσε, με την πρώτη ματιά, ήταν η λαγνεία, η λαχτάρα της σάρκας. Μια λαχτάρα ανεξήγητη με λογικούς όρους, στα όρια της βουλιμίας. Ερωτικά τηλεφωνήματα διανθισμένα με πνιχτά βογγητά τις πιο «ακατάλληλες» ώρες. Υπάρχουν αλήθεια τέτοιες ώρες όταν μιλάμε για αγνό, για απροϋπόθετο Πάθος; Βασανιστικές αναμονές μέχρι την επόμενη συνάντηση. Ερωτικές συναντήσεις κάτω από το αδυσώπητο τικ τακ του ρολογιού.

Η καθημερινότητα είχε αρχίσει να αποκτά μια άγρια ομορφιά. Η αίσθηση της ρευστότητας ζυμωνόταν μαζί με τις μέρες, μαζί με τις βδομάδες προσδίδοντάς τους το χαρακτήρα του απρόσμενου, το χαρακτήρα του εύθραυστου.

«Μωρό μου σε θέλω αποκλειστικά δικό μου» του μουρμούρισε την τελευταία φορά. Εκείνος χαμογέλασε αινιγματικά. Το περίμενε αυτό. Είχε έρθει η ώρα της πληρωμής!!! Πάντα έτσι γινόταν.

Το Αγόρι του Καλοκαιριού δεν αγαπούσε τους Χειμώνες...