ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

«Η ελληνική ιδιαιτερότητα δεν είναι η αρμονία και το μέτρο, ούτε η εμφάνιση της αλήθειας ως «αποκάλυψης». Η θεμελιώδης ελληνική εμπειρία είναι η ανακάλυψη όχι του όντος και του νοήματος που αυτό προσδίδει στον κόσμο, αλλά του οριστικού και αθεράπευτου «μη νοήματος». Αξεχώριστες κατά τη γέννησή τους δημοκρατία και φιλοσοφία είναι επίσης αναπόσπαστες και στο επίπεδο της σημασίας. Και στις δυο περιπτώσεις τίθεται υπό αμφισβήτηση η κυριαρχία του κληρονομημένου θεσμού δηλαδή θεοί και παραστάσεις της φυλής ή νόμος που απλώς συμβαίνει να υπάρχει. Και στις δυο περιπτώσεις εγκαθιδρύεται μια νέα σχέση του ανθρώπου με την αλήθεια -άνοιγμα ενός δημόσιου χώρου συζήτησης, δημιουργία ατόμου που ανάγει τη σκέψη του σε μέτρο- καθώς και μια νέα σχέση με το νόμο –θέσμιση του νόμου ύστερα από διαβούλευση και συναπόφαση. Και στις δυο περιπτώσεις εγκαινιάζεται μια απεριόριστη κίνηση προς αναζήτηση της αλήθειας. Και στις δυο περιπτώσεις η ανθρώπινη δραστηριότητα αναγνωρίζει ρητά ότι δεν είναι δυνατόν να προσφύγει σε εξωτερική αρχή.

Αυτό λοιπόν που δημιουργεί η αρχαία Ελλάδα είναι η αμετάκλητη απόφαση να πράξουμε, να σκεφτούμε, να μιλήσουμε σε έναν κόσμο όπου τίποτα δεν εγγυάται, εκ προοιμίου, την αξία του πράττειν, την αλήθεια του σκέπτεσθαι και του λέγειν. Ο «ορθός Λόγος» μεταμορφώνει την αρχαιοελληνική πόλη από απλό περιτείχισμα και οχυρωμένο καταφύγιο σε πολιτική κοινότητα με όχημα το διαρκή έλεγχο και την κριτική της εξουσίας από το Λαό. Αυτή η πολιτική δραστηριότητα αυτοθέσμισης είναι συγχρόνως και στοχασμός πάνω στο ζήτημα του νόμου. Ο νόμος είναι ανθρώπινο έργο μέσω του οποίου ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται δίνοντας στον εαυτό του το όριο του νόμου, από τη στιγμή που δε γνωρίζει, από τη φύση του, κανένα εσωτερικό ή φυσικό φραγμό. Δεν είναι δυνατό να υπάρξει «Πόλις» χωρίς τη δημιουργία δημόσιου χώρου αμοιβαίου προβληματισμού και ελέγχου και ένας τέτοιος χώρος είναι ήδη εκ των πραγμάτων λόγος. Αυτός ο δημόσιος χώρος υφίσταται στο βαθμό που αναπτύσσεται ζωτικό ενδιαφέρον, από την πλευρά των πολιτών, για τα δημόσια πράγματα - για τα «κοινά» σε αντίθεση με τα «ίδια» – ενδιαφέρον το οποίο δεν μπορεί, με τη σειρά του, να υπάρξει παρά μόνο στο μέτρο που οι πολίτες επιδρούν στα δημόσια πράγματα. Ο δημόσιος χώρος, η αγορά, όπως λειτουργούσε στην αρχαία Αθήνα, στηριζόταν στο ενεργό ενδιαφέρον των πολιτών, ενδιαφέρον αναπόσπαστο από τις αποφάσεις που θα έπαιρναν την επόμενη μέρα. Μόνο μέσω ενός τέτοιου μη αυθαίρετου δημόσιου χώρου οι διαδικασίες διαλόγου, αντιπαράθεσης, ελέγχου και τελικά διαβούλευσης αποκτούν νόημα. Η κεφαλαιώδης προϋπόθεση για όλα αυτά είναι η Άμεση Δημοκρατία.

Η Αντιπροσωπευτική Δημοκρατία είναι η μείζον πολιτική φενάκη της σύγχρονης εποχής, από τη στιγμή που ο δημόσιος χώρος χάνει τη σπουδαιότητά του. Και τη χάνει καθώς οι πολίτες υιοθετούν τελικά παθητική στάση απέναντι στα δημόσια πράγματα αντιλαμβανόμενοι, δικαίως, ότι δε μπορούν να παρέμβουν σε αυτά ουσιαστικά. Τη φενάκη της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας ακολουθεί κατά πόδας αυτή της εκλογικής διαδικασίας. Οι Αθηναίοι κληρώνουν την ηγεσία τους δεν την εκλέγουν. Οι αιρετοί περιορίζονται κατ’ ουσίαν στους στρατηγούς εκεί όπου η πείρα και η ικανότητα έχουν πραγματικά νόημα. Για τις πολιτικές όμως υποθέσεις δεν υπάρχει εξ ορισμού ιδιαίτερη τεχνογνωσία. Τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι παραγνωρίζονται οι διαφορές πολιτικής αντίληψης και κρίσης προς όφελος μιας ισοπεδωτικής ισότητας. Η αναγνώριση πολιτικών προσωπικοτήτων της εμβέλειας ενός Μιλτιάδη, ενός Θεμιστοκλή, ενός Αριστείδη, ενός Περικλή, συνιστά ένα από τα αξεπέραστα επιτεύγματα του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Τα παραπάνω συνιστούν κεντρική φιλοσοφικοπολιτική θέση του Κορνήλιου Καστοριάδη όπως την πραγματεύεται στον τόμο που φέρει τον τίτλο «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ. Από τον Όμηρο στον Ηράκλειτο».