Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΟ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2 (Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΕΛΙΤ)

Εξήντα χρόνια μετά τον Ortega Gasset και την «εξέγερση των μαζών» ο Αμερικανός ιστορικός και κοινωνιολόγος Christopher Lasch υποστηρίζει στο έργο του «Η εξέγερση των ελίτ» ότι η σύγχρονη απειλή για τη Δημοκρατία προέρχεται από τις προνομιούχες τάξεις των επαγγελματιών και διευθυντικών στελεχών, οι οποίες όντας πιο ευκίνητες και παγκοσμιοποιημένες σε σχέση με τις προκατόχους τους απομονώνονται στα δίκτυα και τις σφαίρες επιρροής τους με αποτέλεσμα να εγκαταλείπουν τη μεσαία τάξη και να προδίδουν την ιδέα της Δημοκρατίας.

Τον 19ο αι. οι πλούσιες οικογένειες της Ευρώπης και της Αμερικής διατηρούσαν ισχυρούς δεσμούς με το φυσικοκοινωνικό τους περιβάλλον. Η επιμονή τους στην ιερότητα της ατομικής ιδιοκτησίας και τις δυνατότητες πλουτισμού που δημιουργούσαν οι νέες οικονομικές συνθήκες μετριαζόταν από τη βασική αρχή ότι τα διακαιώματα ιδιοκτησίας δεν ήταν απόλυτα ούτε χωρίς προϋποθέσεις. Ο πλούτος θεωρούνταν ότι δημιουργούσε αυξανόμενες δημόσιες υποχρεώσεις. Βιβλιοθήκες, μουσεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία αποτελούσαν απτά δείγματα της κοινωνικής συνεισφοράς των ευημερούντων στο γενέθλιο τόπο τους. Αναμφίβολα, η γενναιοδωρία αυτή είχε και μια εγωϊστική πλευρά καθώς διαφήμιζε με επιβλητικό τρόπο την καταστατική θέση των πλουσίων και επικαιροποιούσε την ισχύ και τη διαφορετικότητά τους. Ταυτόχρονα όμως συνιστούσε μια νέα προσπάθεια κοινωνικής συμφιλίωσης και συμμετοχής στο μέτρο που οι δωρεές και οι πράξεις φιλανθρωπίας ενέπλεκε τις ελίτ στη ζωή όχι μόνο των μη προνομιούχων συμπολιτών τους και των μελλοντικών γενεών.

Σήμερα η κινητικότητα του κεφαλαίου, συνέπεια κυρίως της πληροφορικής επανάστασης που συνοδεύεται από μια αντίστοιχη επαγγελματική κινητικότητα, και η ανάδυση μιας παγκόσμιας αγοράς έχουν σαν αποτέλεσμα τον μετριασμό της τοπικής νομιμοφροσύνης. Οι νέες ελίτ που περιλαμβάνουν όχι μόνο τους μάνατζερ των μεγάλων, πολυεθνικών εταιριών αλλά όλα τα επαγγέλματα που παράγουν και χειραγωγούν πληροφορίες είναι πολύ πιο παγκοσμιοποιημένες σε σχέση με τις προκατόχους τους. Η επιτυχία ποτέ στο παρελθόν δε συνδεόταν τόσο στενά με την χωρική και κοινωνική κινητικότητα, έννοιες που συνδέονται με την άνοδο της αστικής τάξης στο προσκήνιο της ιστορίας κατά τον 18ο αι. αλλά εμφανίζεται μόνο περιθωριακά στον ορισμό της «ευκαιρίας» ακόμη και κατά τον 19ο αι. Όσοι λοιπόν λαχταρούν να ενταχθούν στη νέα αριστοκρατία των εγκεφάλων τείνουν να γυρίζουν την πλάτη στις τοπικές συνθήκες καλλιεργώντας δεσμούς με τη διεθνή αγορά του χρήματος, της μόδας, των gourmet απολαύσεων και της κοσμοπολίτικης κουλτούρας. Καθώς οι νέες ελίτ αισθάνονται άνετα μόνο in transit, καθ’ οδόν προς μια ανώτατη διάσκεψη, προς ένα διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου, ένα φιλανθρωπικό γκαλά, ή μια επίδειξη μόδας, αναπτύσσουν κοινωνικούς και ψυχολογικούς δεσμούς με τους αντίστοιχους εκπροσώπους των, ανά τον κόσμο, προνομιούχων στρωμάτων παρά με τις κοινωνικοοικονομικές τάξεις του τόπου τους.

Χωρίς τοπικές προσκολλήσεις οι άνθρωποι αρνούνται να κάνουν θυσίες ή να επωμιστούν το κοινωνικό βάρος των πράξεών τους. Μαθαίνουμε να αισθανόμαστε υπεύθυνοι για τους άλλους στο βαθμό που μοιραζόμαστε μια κοινή ιστορία, μια κοινή κουλτούρα, ένα κοινό πεπρωμένο. Η διεθνοποίηση της επιχείρησης τείνει να παράγει μια τάξη κοσμοπολιτών, οι οποίοι τείνουν να αρνούνται οποιαδήποτε υποχρέωση απορρέει από την ιδιότητα του πολίτη. Μια αναίμακτη και αφανής εξέγερση ενάντια στους καταναγκασμούς του χώρου και του χρόνου συνιστά τη βραδυφλεγή βόμβα που απειλεί να τινάξει στον αέρα τα θεμέλια του οικοδομήματος της αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας και την οποία ενισχύουν με τη δημόσια τοποθέτησή τους, ή καλύτερα με την ανυπαρξία της, οι αναδυόμενες προνομιούχες τάξεις.